Значэнне выразу "душы не чаять"

Фразеалагізм «душы не чаять» з'явіўся ў рускай мове яшчэ некалькі стагоддзяў таму. Гэты абарот не толькі актыўна выкарыстоўваецца ў гутарковай мовы, але і сустракаецца ў класічных літаратурных творах. Не ведаючы яго значэнне, лёгка няправільна зразумець сутнасць сказанага або прачытанага. Такім чынам, што ж мае на ўвазе чалавек, які ўжывае гэта ўстойлівы выраз, і адкуль яно ўзялося?

"Душы ня чаять»: значэнне

Састарэлы дзеяслоў «чаять» не з'яўляецца звыклым для вуха сучаснага чалавека, так як ужо даўно не выкарыстоўваецца. Нядзіўна, што маўленчай абарот «душы не чаять» можа здацца дзіўным і нават пазбаўленым сэнсу таму, хто не ведае яго сэнсу.

Запомніць значэнне ўстойлівага выразу лёгка, так як яно адно. Выраз азначае моцную прыхільнасць, любоў, давер да каго-то: дзецям, бацькам, мужу або жонцы і гэтак далей. Маецца на ўвазе, што чалавек настолькі размешчаны да каго-то, што заўважае ў ім адны годнасці, неўсвядомлена ігнаруючы недахопы.

Цікава, што ў ролі аб'ектаў кахання могуць выступаць не толькі людзі, але і, да прыкладу, хатнія гадаванцы. Тады як па адносінах да неадушаўлёныя прадметы такі выраз выкарыстоўваць не прынята. Нельга сказаць, да прыкладу, што дзяўчына вельмі любіць гэтай сукенцы, нават калі яно ёй вельмі падабаецца і яна яго пастаянна носіць.

Пазітыўны і негатыўны сэнс

Як правіла, фразеалагізм «душы не чаять» ўжываецца ў пазітыўным сэнсе. Скажам, маці, прызнаючыся ў любові, якое яна адчувае да адзінаму дзіцяці, можа казаць, што літаральна душы ў ім не чуе.

Аднак фраза, у якой прысутнічае гэтая моўная канструкцыя, тэарэтычна можа ўтрымліваць і папрок, прэтэнзію, незадаволенасць. Да прыкладу, які казаў мала таго, што кагосьці любяць занадта моцна, хоць аб'ект любові гэтага не заслугоўвае. Або дапусцім, яму не па душы чья-то празмерная зацыкленасць на аб'екце кахання. Абарот прамовы ў негатыўным сэнсе можа выкарыстоўвацца, калі гаворка заходзіць пра непаслухмяных, нявыхаваны дзіця, якога празмерна песцяць тыя, хто любіць бацькі.

Таксама выраз можа выкарыстоўвацца пры апісанні любові, якая даўно засталася ў мінулым ці нават перарасла ў нянавісць. Дапусцім, можна сказаць, што браты душы адзін у адным не спадзяваліся, пакуль не пачалі дзяліць бацькоўскі спадчыну, што прывяло да канфлікту.

паходжанне

Цікава і паходжанне фразеалагізма «душы не чаять». Значэнне гэтай маўленчай канструкцыі тлумачыцца вышэй, аднак адкуль жа яна ўзялася? Каб зразумець гэта, неабходна для пачатку разабрацца ў значэнні састарэлага дзеяслова «чаять». Калісьці гэтае слова актыўна выкарыстоўвалася ў размоўнай мове, у асноўным яго любілі прадстаўнікі ніжэйшых слаёў насельніцтва. Адбылося яно ад старажытнага дзеяслова «чати», зніклага яшчэ раней, які азначаў «думаць, меркаваць, чакаць».

Многія філолагі, разважаючы над паходжаннем выразы «душы не чаять», прыйшлі да высновы, што тут не абышлося і без слова «чуць». Даўней гэты дзеяслоў карыстаўся вялікай папулярнасцю, азначаў «адчуваць». Цалкам верагодна, што менавіта змешванне дзеясловаў «чаять» і «чуць» прывяло да ўзнікнення фразеалагізма, часціца «не» ў ім ўзяла на сябе ўзмацняльную ролю.

Ужыванне ў літаратуры

Як ужо было сказана, не толькі ў размоўнай мове сустракаецца гэтая арыгінальная моўная канструкцыя, паходжанне якой па-ранейшаму застаецца прадметам гарачых дэбатаў. Даказвае вашу прыйшоўся па душы шматлікім вядомым паэтам і пісьменьнікам, якія нярэдка выкарыстоўвалі яго ў сваіх творах.

Гартаючы раманы, аповесці і апавяданні, напісаныя ў 18-19 стагоддзях, чытаючы вершы, створаныя ў гэты перыяд, людзі рэгулярна сустракаюць ўстойлівы выраз «душы не чаять». Значэнне фразеалагізма не адрозніваецца ад таго, у якім ён выкарыстоўваецца ў прамовы нашых сучаснікаў. Да прыкладу, маўленчай абарот можна выявіць у аповядзе Івана Тургенева «Дваранскае гняздо». Аўтар піша, што «Мар'я Пятроўна душы не чула ў ім», менавіта спрабуючы апісаць моцную любоў персанажа. Выкарыстоўвае яго і Мельнікаў-Пячэрскі ў творы "Бабуліны балачкі», персанаж якога кажа, што «бацька з маці душы не спадзяваліся ў адзінай дачцэ Настеньке».

Сінонімы-фразеалагізмы

Вядома ж, арыгінальны маўленчай абарот лёгка замяніць разнастайнымі сінонімамі, падыходнымі па сэнсе. Гэта могуць быць не толькі словы, але і выразы. Дапусцім, падыходзіць з пункту гледжання значэння канструкцыя «любіць без розуму». Гэтая фраза азначае зусім не тое, што кагосьці каханне ў літаральным сэнсе пазбавіла розуму, зрабіла вар'ятам. Так кажуць, калі жадаюць апісаць моцнае пачуццё, якое апускае чалавека ў стан захаплення, любові.

У ролі сіноніма можа выступаць і маўленчай абарот «свет клінам сышоўся». Ужываючы яго ў адносінах да каго-то, чалавек фактычна кажа: «Я ў ім душы не гарбаты». Што значыць «святло клінам сышоўся»? Зразумела, гаворка ідзе аб моцнай любові, якая прымушае бачыць у выбранніку адны толькі станоўчыя бакі, выключае магчымасць прамяняць яго на кагосьці іншага.

Яшчэ адзін сінонім, які пры жаданні можна выкарыстоўваць замест ўстойлівага выразу "душы не чаять", разгляданага ў гэтым артыкуле, - «закахацца без памяці». Гэтая моўная канструкцыя не мае нічога агульнага з амнезіі, традыцыйна ўжываецца пры апісанні моцнага кахання.

цікавы факт

У гутарцы многія вядомыя фразеалагізмы нярэдка ўжываюцца ў некалькі змяніў стане. Часта пры гэтым мяняецца і значэнне, якое ў іх ўкладваецца. Не абмінула гэтая доля і дадзены маўленчай абарот. Падчас нефармальнай зносін можна пачуць, як суразмоўца кажа: «У душы не гарбаты». Значэнне гэтага выказвання абсалютна не звязана з любоўю, любоўю, даверам, захапленнем. Ужываючы яго, які казаў мае на ўвазе, што ў яго няма адказу на зададзены яму пытанне. Часта гэты абарот прамовы выкарыстоўваецца, калі чалавек хоча паказаць, што стаміўся ад роспытаў і нават самога зносін, жадае сказаць: «Пакінь мяне ў спакоі».

Сінонімы гэтай канструкцыі, якія здолелі набыць вялікую папулярнасць у народзе, выглядаюць наступным чынам: "паняцця не маю", "без паняцця", "у душы не ведаю". Вядома ж, у слоўніках і даведніках канструкцыя «ў душы не гарбаты» адсутнічае, бо так казаць няправільна.