Марлезонскага балету - што гэта такое?

Ці вядома вам выраз «марлезонскага балет»? Што гэта такое? Ці ідзе гаворка пра рэальны творы тэатральнага мастацтва, або словазлучэнне не мае ніякага дачынення да харэаграфічнай пастаноўцы? Паспрабуем разабрацца.

Кветка ?!

Вядома, калі вы разводзіце Сенполій, то для вас, быць можа, марлезонскага балету - фіялка, дакладней сеянец узамбарской фіялкі, выведзены расійскім селекцыянерам Канстанцінам Морев. Ружова-цялеснае пышнае цуд з двайны вішнёва-белай акантоўкай. Аднак для астатняга насельніцтва (не кветкаводаў) гэтая фраза азначае нешта зусім іншае.

Балет аб Драздовай паляванні

Французскае слоўца «merlaison» - не геаграфічнае найменне, а неалагізм, прыдуманы ў XVII стагоддзі каралём Людовікам XIII Справядлівым. Гэта той самы манарх, якога пазней (насуперак гістарычнай праўдзе) Аляксандр Дзюма адлюстраваў слабавольнай і бесхарактарны кіраўніком пры кардынала Рышэлье. Людовік XIII быў адораны музычна, складаў песні, выдатна маляваў і танчыў, і нават стаў аўтарам твора, пра які, уласна, і ідзе ў нас гаворка. П'есу кароль назваў «Le ballet de la Merlaison» - «марлезонскага балет». Што гэта азначала ў даслоўным перакладзе з французскага?

Літаральна - «Балет пра паляванне на драздоў» або «Балет дроздования». Так-так, аказваецца, на такіх невялікіх чорных пичужек з задавальненнем палявалі з часоў антычнасці. Распавядаюць, што мяса гэтых птушак незвычайна смачнае. Вялікім яго знатаком быў і Людовік XIII. Разам са сваімі сябрамі кароль ажыццявіў першую пастаноўку п'есы, якая была прадэманстравана на масленічныя карнавале ў пышным замку Шантийи пад Парыжам. Прэм'ера адбылася ў 1635 годзе, 15 сакавіка. Праз два дні прадстаўленне было паказана яшчэ раз - у каталіцкім абацтве Ройомон.

Еўрапейцы бачылі ў п'есе свой падтэкст. У сюжэце па-майстэрску перапляталіся дзве лініі: непасрэднае "прызнанне ў каханні» паляванні на чорнага дразда (якую любіў Людовік) і схаванае пасланне новай каханай караля - Луізе дэ Лафает. У 16 актах спектакля скрозь эратычны падтэкст. Больш за тое, сучаснікі бачылі ў ім палітычную падаплёку, бо ў тыя часы балет быў адной з формаў размовы пра актуальныя падзеі.

Між іншым і сёння на афішах можна сустрэць назву «марлезонскага балет». Што гэта значыць? Справа ў тым, што праз чатыры стагоддзі пасля стварэння шматпланавага спектакля пастаноўку аднавілі. У 2011 годзе французская кампанія «Бляск муз», якая займаецца вывучэннем і аднаўленнем твораў мастацтва эпохі барока, ажыццявіла рэканструкцыю п'есы. Энтузіясты паспрабавалі максімальна дакладна прайграць аўтэнтычную музыку і харэаграфію. Так што сёння можна набыць DVD-дыск пад назвай «марлезонскага балет». Што гэта за п'еса, можна даведацца, як той казаў, «з першакрыніцы».

Марлезонскага балету па-руску

Аднак для любога рускамоўнага чалавека назва яе даўно стала намінальным. «Ды гэта нейкі другі акт марлезонскага балета!» - ўсклікаем мы, часам не аддаючы сабе справаздачы, якая ж этымалогія дадзенага выразы. Між тым крылатая фраза замацавалася ў нашай мове дзякуючы культаваму савецкаму фільму «Д'Артаньян і тры мушкецёраў». У кнізе такой сцэны не было, таму афарызм мае асабліва айчынную паходжанне і бытаванне. Такім чынам, у парыжскай ратушы ідзе баль. «Другая частка марлезонскага балета!» - абвяшчае цырымоніймайстар і тут жа падае, збіты з ног ўварваліся на лесвіцу юным гасконцем, які прыбыў з падвескамі для каралевы.

Такім чынам, азначанае выраз стаў азначаць рэзкі паварот падзей: парой які вядзе да камічным наступстваў, часам проста нечаканы. Нешта, што перапыняе мернае працягу жыцця, яе звыклы ход і ператварае ўрачыстае, чинное дзейства ў беспарадак, вэрхал, хаос. На жаль, часам адбываецца падмена паняццяў, і сам выраз «марлезонскага балет» становіцца сінонімам нуды і марудзіць ні, хоць на самай справе гэта неверагодна прыгожае музычны твор.