Кантэкстныя сінонімы - ключ да індывідуальным стылі

Кожнаму з пішучых - няхай гэта будзе школьнік малодшых класаў або масціты пісьменнік - прыходзілася з гэтай з'явай сутыкацца. Яно настолькі ж цікава - і з лінгвістычнай, і з псіхалагічнага пункту гледжання - наколькі цяжка для апісання. Бо калі сінонімы наогул - гэта словы, падобныя па значэнні, якія належаць да адной і той жа часціны мовы, якія адрозніваюцца альбо стылістычнай афарбоўкай, альбо адценнямі значэння, то кантэкстныя сінонімы такому апісанню не паддаюцца.
У канкрэтным тэксце ўсё залежыць не столькі ад магчымасцяў мовы, колькі ад намераў аўтара. Менавіта аўтар займаецца славеснай эквілібрыстыкай, практыкуючыся ў арыгінальнасці і непаўторнасці. Менавіта аўтар кантэкстныя сінонімы ператварае ў словы, падобныя па значэнні. Прывядзём прыклад: «невымоўнае, сіняе, далікатнае» - гэта з лірыкі вялікага Сяргея Ясеніна. Здавалася б, што агульнага паміж пазначэннем колеру, пачуццёвага адносіны і «невыражаемого словамі»? Тым не менш, гэтыя прыметнікі ў дадзеным вершы ўяўляюць сабой прыклад таго, чым з'яўляюцца кантэкстныя сінонімы. Яны збліжаюцца па значэнні толькі і выключна воляй аўтара. Яго індывідуальная інтэрпрэтацыя слова, яго метафары і асацыяцыі не падпарадкоўваюцца логіцы мовы. Або іншы прыклад: «тонкі цытрынавы месячнае святло» - «цытрынавы» і «месяцовы» у дадзеным выпадку таксама ўяўляюць сабой кантэкстныя сінонімы.

Для чаго выкарыстоўваюцца такія сродкі выразнасці? Кантэкстныя сінонімы патрэбныя перш за ўсё для таго, каб пазбегнуць тоеслоўе. Да прыкладу, «статуя Пятра I», «Медны коннік» і «Ён» будуць прадстаўляць сабой сінонімы, якія могуць выкарыстоўвацца, замяняючы адзін аднаго. Общеязыковые сінонімы з'яўляюцца словамі адной часціны мовы, якія адрозніваюцца і па напісанні і па гучанні, але маюць тое ж ці вельмі блізкае лексічнае значэнне.

Стылістычныя сінонімы могуць адрознівацца адзін ад аднаго стылістычнай афарбаванасцю: «вочы» - «вочы» - «Зянкоў» - «моргалы» - гэта ўсё пра адно і тое ж органе гледжання, толькі рознымі стылістычнымі сродкамі. А вось, скажам, калі ў тэксце мы сустрэнем «яе блакітныя вочы, гэтыя два аквамарыну» - то перад намі кантэкстныя сінонімы. Так як у мове «вочы» і «Аквамарын» зусім не блізкія па значэнні. Калі пра якое-небудзь герою гаворыцца «наш герой» - «Максім» - «ён» - «бесшабашны смяльчак» - гэта таксама будуць кантэкстныя сінонімы. Такім чынам аўтар можа пазбегнуць непатрэбных і неапраўданых паўтораў і ўзбагаціць сваю прамову.

Варта адзначыць і іншыя тыпы сінонімаў. Аб стылістычных мы ўжо згадалі. Нароўні з імі бываюць таксама семантычныя сінонімы, то ёсць блізкія па значэнні словы, якія маюць, аднак, непаўторны адценне значэння. Да прыкладу, ці можна лічыць сінонімамі слова «барвяны» і «пунсовы»? Так, толькі семантычным: барвяны - гэта густы цёмна-чырвоны колер, а пунсовы - ярка-чырвоны, хутчэй за светлы. Затое слова «макавы» або «вінны» - гэта кантэкстны сінонім, які цалкам неабавязкова будзе мець значэнне «чырвоны», а набудзе яго толькі ў канкрэтным сказе. Напрыклад: «гэты рубінавы, вінны світанак» або «пунсовы, макавы хустку».

Нароўні з семантычным і стылістычнымі ў мове маюцца і абсалютныя сінонімы: арфаграфія - гэта тое ж самае, што правапіс, лінгвістыка - тое ж, што і мовазнаўства. Авалоданне сінанімічных багаццем рускай мовы неабходна ўсім пішучым людзям, а добрай дапамогай у гэтым будзе слоўнік сінонімаў.